De protestantse kerkgemeenschap in Arnhem stoot de komende tijd drie kerken af. Dit is deel van een proces dat al decennia loopt: we worden steeds minder kerkelijk met zijn allen. Gebedshuizen zijn steeds minder hard nodig. Wat moet je met die lege kerken? In Arnhem gebeurt er van alles mee, van sloop tot herbestemming.
De gemeente Arnhem heeft in de jaren 80 er alles aan gedaan om de Kleine Eusebius-kerk aan het Nieuwe Plein te behouden. De lokale Eusebius-parochie had in 1984 het neogotische bouwwerk niet meer nodig. Burgemeester en wethouders hadden een architect ingeschakeld. Die zag genoeg mogelijkheden om vijf woonlagen met 64 appartementjes en parkeerplekken in de bakstenen kolos te bouwen. Zelfs in de spitse toren zag hij nog mogelijkheden appartementen te vestigen.
Eind goed al goed? Welnee. Het kerkbestuur wilde geen appartementen in een gewijd gebouw. “Er zouden wel eens mensen met een LAT-relatie in kunnen gaan wonen”, vreesden ze. In de Sint-Pauluskerk aan de Johan de Wittlaan was bovendien sinds 1971 een sporthal gevestigd. Dat was de parochie een doorn in het oog, onder meer omdat de heilige in kwestie sport maar niets zou hebben gevonden. “Dat is toch frustrerend”, vond toenmalig bestuursvoorzitter H. Laheij in De Volkskrant. Erger moest het niet meer worden voor hem.
Uiteindelijk won de parochie, gesteund door toenmalig aartsbisschop Ad Simonis, het pleit. In 1990 viel de Kleine Eusebius ten prooi aan de slopershamer. Er kwam geen nieuw gebouw voor in de plaats, wel een stuk groen. Ook andere beeldbepalende kerken verdwenen in de loop der jaren. Sint Paulus kan tevreden zijn; ‘zijn’ sporthal ging in 2001 alsnog onder de slopershamer. En daar bleef het niet bij. Een andere markante kerk, de Sacramentskerk in Malburgen, maakte in 2005 plaats voor een verzorgingshuis.
Vlaggenschip
En de Walburgiskerk, het vlaggenschip van de parochie, ging in 2018 in de verkoop. Een rijksmonument als de eeuwenoude Walburgis gaat niet zomaar tegen de vlakte. Wat er in komt? Voorlopig gebruikt Museum Arnhem het als tentoonstellingsruimte, maar op termijn moeten er woningen in komen. Hoe hoog zou het risico zijn dat daar mensen met een LAT-relatie in terecht komen? Blijkbaar heeft het huidige parochiebestuur hier minder moeite mee. “Zolang er maar geen seksinrichting, casino of drugsdealers in komen”, luidt de richtlijn van het aartsbisdom anno 2020.
Steeds minder gelovigen gaan naar de kerk. Het resultaat is dat de religieuze gebouwen vaak leeg of deels leeg komen te staan. Kerkbezoekers doen op zondag dan ook geen duit meer in het mandje of het zakje. Dus er komen steeds minder middelen om de grote, vaak oude gebouwen te onderhouden of te verwarmen.
Drie kerken afgestoten
Dit geldt niet alleen voor de rooms-katholieken. Ook de Protestantse Kerk Nederland ziet het aantal kerkgangers teruglopen. In juni stoot de Arnhemse kerkgemeente (PGA) drie kerken af. De Bethlehemkerk in Presikhaaf, de Diaconessenkerk in de Burgemeesterswijk en De Kandelaar in De Laar zijn vanaf deze zomer niet meer in gebruik.
Of het daarbij blijft, kan voorzitter Dick van Dijk nog niet zeggen. Wel kan hij een tipje van de sluier oplichten over de toekomst van de gebouwen. “Zoals het er nu uitziet, zal geen van de kerkgebouwen gesloopt gaan worden en zullen zij of verkocht worden aan een andere geloofsgemeenschap of een maatschappelijke functie krijgen”, laat hij weten.
Wat die functies zijn, is in dit geval nog niet bekend. Wel zijn er in Arnhem in de loop der tijd andere kerken op verschillende manieren herbestemd. Zo is de Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen-kerk in de wijk Sint Marten halverwege de jaren 90 wel verbouwd tot appartementencomplex. De Sint Jan de Doperkerk op Klarendal werd in 2013 een zogeheten memorarium, een gedenkplaats met urnen. Dat concept bleek geen lang leven beschoren. Nu wordt het een woonzorgcomplex. Wel heeft de organisatie achter het memorarium flink wat geld geïnvesteerd om het kerkgebouw op te knappen.
Ook de Sint Jozefskerk aan de Rozendaalseweg lijkt een definitieve bestemming te krijgen. Ooit was het bakstenen gevaarte bij de Geitenkamp de grootste katholieke kerk van Nederland. In 2004 werd het bouwwerk ontwijd. Jarenlang was het in gebruik als skatehal, terwijl de parochie nog eigenaar was. Nu hebben vastgoedinvesteerders het pand gekocht. Volgens sommige bronnen komt er op termijn een supermarktfiliaal en wat kantoorruimte in.
Het is vaak moeilijk, maar zeker niet onmogelijk om lege kerkgebouwen een nieuwe bestemming te geven. Met een beetje creativiteit en goede wil komen ondernemers al een heel eind. De Lutherse kerk aan de Korenmarkt werd eind 19e eeuw al omgevormd tot een pakhuis. Het gevolg van deze metamorfose is dat het 18e-eeuwse pand nu nog te zien is; het huisvest nu de club 5th Avenue. De opvolger van deze kerk aan de Spoorwegstraat is nu een hotel-restaurant. Mogelijkheden blijken er genoeg te zijn.
Is er dan geen behoefte meer aan gebedsruimte in Arnhem? De traditionele Rooms-Katholieke kerk en Protestantse Kerk Nederland zien hun actieve ledenaantal al jaren slinken. Andere geloofsgemeenschappen bloeien als nooit tevoren. Zo zou de Gereformeerde Koepelkerk op het Sint Jansplein op een gewone zondag altijd vol zitten met ruim 600 gelovigen en trekken ook evangelische kerken en gemeenschappen van Amerikaanse snit nogal wat publiek. God is nog niet definitief verdwenen uit Arnhem.
Kerkgebouwen hebben vaak een grote cultuur-historische waarde. Ook zien ook veel niet-gelovigen ze als ankerpunt in een plaats of in een wijk.
Spectaculaire herbestemming van de voormalige Lutherse Kerk in Arnhem. Nu Bizar-Bazar: restaurant en hotel met ‘zwevende’ hotelkamers in het schip. Totaalontwerp door Petra Hartman & Ruud-Jan Kokke https://t.co/aJcKmTCm8e #rijksmonument #duizendeneennacht pic.twitter.com/0lAKBDw5JT
— Henk Hoogeveen (@henkh89) January 25, 2019
Is eigenaar van ArnhemsErfgoed.nl
- Verdringen grote grazers de honden uit de uiterwaarden? - 18 juni 2020
- Racistische beelden in Arnhem met een lampje te zoeken - 12 juni 2020
- Onderaardse gangen onder Arnhem: broodje aap? - 10 juni 2020
